miejscowości

  • Przybrodzin

  • Ostrowo

  • Naprusewo

  • Kosewo

  • Giewartów

  • Anastazewo

  • Powidz

  • Mieczownica

Przybrodzin to miejscowość letniskowa, dawniej rolnicza, nad północno-zachodnią zatoką Jez. Powidzkiego. Pierwsze informacje o Przybrodzinie pochodzą sprzed 1523 roku. W 1618 roku były na jego terenie młyn i wiatrak. Obecnie jest to miejscowość rekreacyjna.
Stanowiska archeologiczne:
Osada średniowiecza, położenie: wzgórze nad Jez. Powidzkim, na południe. od wsi Przybrodzin. Cmentarzysko szkieletowe, zorientowane.
Położenie: na skarpie przy drodze.

Miejscowość wypoczynkowa pomiędzy ramionami Jeziora Powidzkiego i obok Jeziora Powidzkiego Małego.

Wieś z przysiółkiem. We wsi zdewastowany piętrowy dwór z ok. 1890 r. i park (pow. 2,4 ha) Na południe od wsi pozostałości wiatraka koźlaka z 2 poł. XIX w. Już w XIV wieku były tutaj grunty folwarczne dające dziesięcinę proboszczowi z Giewartowa. W 1827 r. we wsi znajdowało się 9 domów i 146 mieszkańców.
Drzewa pomnikowe i okazałe:
Park – w obrębie parku aleja starych grabów oraz inne okazałe drzewa: dęby szypułkowe, (343-262 cm). Interesujący jest okaz buka zwyczajnego, formy purpurowej, szczepiony, gdyż doskonale widać niezgodność pomiędzy tempem przyrostu na grubość podkładki (obwód 334 cm) i zaszczepionego na niej zrazu (239 cm).
Wieś i przysiółek przy J. Powidzkim. Rozwija się intensywnie rekreacja w oparciu o Jeziora Powidzkie i Napruszewskie. Dwór i park (pow. 8,8 ha) z 4 dębami - pomnikami przyrody. Miejscowość znana przynajmniej od 1364 r.
Drzewa pomnikowe i okazałe:
Park i okolice, brzoza brodawkowata, 200 cm, liczne dęby szypułkowe, z których dwa, o obwodach 597 cm i 548 cm, oznaczone są jako pomniki przyrody, jesion wyniosły, 325 cm, grusza pospolita, 166 cm. Park w Kosewie jest miejscem najliczniejszego występowania klonów polnych z których kilka osiąga obwód ponad 2 m (najokazalszy – 283 cm).

Wieś letniskowa nad Jeziorem Powidzkim z neogotyckim kościołem Podwyższenia Krzyża Świętego, dworem i parkiem (pow. 5,3 ha), w którym rosną okazałe drzewa, rozplanowanym na stoku opadającym do Jez. Powidzkiego. Kościół neogotycki z lat 1907-1914. Przy drodze do Mieczownicy cmentarz z klasycystyczną kaplicą św. Rocha z 1811 r. oraz głazem-pomnikiem Marcina Wituckiego i innych uczestników powstania styczniowego. Miejscowość wzmiankowana w 1296 r. Prawdopodobnie Giewartów już w XIII w. miał kościół i proboszcza. W 1827 r. w 27 domach w Giewartowie żyło 186 ludzi. Była tutaj olejarnia, wiatrak i cegielnia. Zawsze istotne znaczenie gospodarcze miało sąsiednie Jezioro Powidzkie.
Drzewa pomnikowe i okazałe:
Park,dąb szypułkowy, pomnik przyrody zarejestrowany pod nr 71, zwany “Sokół”, największe drzewo w Parku, 702 cm, oraz cały dorodny drzewostan parku dworskiego z licznymi okazałymi dębami szypułkowymi o obwodach 390-290 cm, kilkoma gatunkami klonu, lipami drobnolistnymi (obwody ponad 200 cm), wiązami szypułkowymi i olszami czarnymi o ponad dwumetrowych obwodach w pierśnicach. Uwagę zwrócić winna również położona za parkiem grupa buków pospolitych.
Stanowiska archeologiczne:
W roku 1937 w wyniku prac prowadzonych przez J. Kostrzewskiego zlokalizowano dwie średniowieczne osady: 1. na wzgórzu przy Jeziorze Powidzkim, za parkiem dworskim oraz 2. na południu od dworu na polu.

Dawne przejście graniczne między zaborami, po którym pozostały budynki strażnic granicznych – pruskiej, murowanej, z 1901 r.
i rosyjskiej, drewnianej (nr 18), z ok. 1990 r., oraz gospoda z 1913 r. Ponadto zespół zabudowań stacji kolei wąskotorowej z pocz. XX w. Wieś ta w końcu XIX w. składała się z 41 domów; mieszkało w niej 111 ewangelików, 117 katolików, 10 różnowierców oraz 7 Żydów. Obecnie jest to niewielka miejscowość przy szosie otoczona lasami i jeziorem. W pobliżu Jezioro Budzisławskie, przy którym znaczna część terenów rolniczych zamieniana jest obecnie na działki.
Wieś położona 27 km na pd.-zach. od Gniezna, na pojezierzu Gnieźnieńskim. Popularna od ponad 80 lat miejscowość letniskowa, a także stare osiedle posiadające prawa miejskie w latach 1243-1934. Osada jest korzystnie położona na szlaku handlowym, który prowadził z Torunia do Wrocławia. Najstarszym śladem osadnictwa na tym terenie jest grodzisko typu stożkowatego, usytuowane między dzisiejszą wsią a jeziorem. W miejscu tym prawdopodobnie znajdował się zamek. Prawa miejskie zostały nadane w 1243 r. z rąk Bolesława Pobożnego, 10 lat wcześniej niż Poznań. Po zniszczeniu miasta w 1454 r. potwierdzenie przywilejów nastąpiło przez Kazimierza Jagiellończyka. Był siedzibą starostwa niegrodowego i komory celnej. W XV w. W 1793 –1815 był siedzibą powiatu. Powidz słynął ze swojej szkoły podległej Akademii Krakowskiej. W okresie zaborów był pod panowaniem pruskim, gdzie granica z Królestwem Polskim przebiegała przez środek Jeziora Powidzkiego. Takie położenie przyczyniło się do tego, że w okresie powstań z 1831 i 1863 roku znajdował się tu punkt przerzutowy Wielkopolan w szeregi powstańcze. W latach 1918 - 1919 miejscowa ludność aktywnie uczestniczyła w walkach powstania wielkopolskiego. W latach powojennych dzięki dużemu, czystemu jezioru i dobrym warunkom klimatycznym powstało tutaj popularne w województwie i kraju uzdrowisko. Dużą atrakcją stały się zbudowane w 1922 roku łazienki stojące częściowo w wodzie, oraz spacery po 60-metrowym pomoście. Obecnie znajduje się tutaj ośrodek wczasowy, kąpielisko z plażą, domki kempingowe oraz pole namiotowe.
We wsi będącej dzisiaj siedzibą gminy reaktywowanej w 1995 roku na skutek starań mieszkańców, zachował się dawny układ urbanistyczny z prostokątnym rynkiem otoczonym parterowymi XIX wiecznymi domkami. Na rynku i przyległych uliczkach zabudowa jednolita, parterowa, kalenicowa. Na miejscu XI wiecznego drewnianego kościoła stoi dziś neogotycki kościół św. Mikołaja, który został zbudowany w 1863 roku. Obecny kościół stoi w miejscu, gdzie w czasach pogańskich oddawano cześć bożkom. Kościół posiada kilka cennych zabytków. Najstarszym z nich jest gotycka drewniana rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem na lwie pochodząca z końca XIV wieku. Należała ona do zespołu figur stojących dawniej w narożnikach rynku powidzkiego, odnowiona w latach 50 - tych. Obecnie znajduje się w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Z początku XVII wieku pochodzi znajdujący się na prezbiterium duży obraz przedstawiający Matkę Boską ze świętymi oraz fundatorem obrazu, przypuszczalnie należy on do szkoły weneckiej. Do zabytkowego wyposażenia kościoła należy również monstrancja w stylu regencji, wykonana ze srebra wyklepywanego z 1741 roku, jak również obraz z Chrystusem na krzyżu powstały w 1738 roku w stylu późnobarokowym. Do 1941 kościół posiadał dwa dzwony wykonane prawdopodobnie przez lotaryńskiego ludwisarza w 1637 roku. W czasie okupacji zabytkowe dzwony zabrali Niemcy, a kościół przeznaczyli na składnicę jagód. Decyzją wojewódzkiego konserwatora zabytków, kościół wraz z domem pogrzebowym tworzy zabytkowy zespół kościelny.
Przy ulicy Wodnej położony jest dworek wybudowany na początku XX wieku, a w zachodniej części wsi stoi XIX wieczny wiatrak koźlak. Na południe od Powidza rozciąga się duże lotnisko wojskowe zbudowane przez Niemców około 1940 roku, a powiększone w latach 50 -tych.
Stanowiska archeologiczne:
Średniowieczne grodzisko stożkowe, zw. Górą Zamkową. Forma zbliżona do czworoboku z zaokrąglonymi rogami, wymiary górą 44x40 m., dołem 80x75 m. Od strony jeziora wysokość 11 m, od strony przeciwległej 2,5 m. Na szczycie fundamenty kamienne czworobocznego budynku o wym. 4x4 m. Od pn. przylega osada przygrodowa. Położenie: między Powidzem a Jeziorem Powidzkim, na wschód od rynku i szkoły, na krawędzi wzniesień na zachodnim brzegu jeziora, przy łące, na wzgórzu porośniętym drzewami.

Wieś ze stadniną koni i eklektycznym pałacem Chrzanowskich z 1894 r., przy nim park (4,5 ha) w stylu krajobrazowym, ze stawem.

Na skraju lasu po wschodniej stronie wsi znajduje się pomnik z 1916 r. i 2 mogiły powstańców poległych w bitwie Powstania Styczniowego w 1863 r.

P1120742 P1120749 P1120763 P1120816 P1120832